Το έδαφος είναι το επιφανειακό στρώμα χώματος που καλλιεργούμε στους κήπους και στα χωράφια μας. Είναι εξαιρετικά πολύτιμο για τα φυτά καθώς τους παρέχει στήριξη, νερό και θρεπτικά συστατικά.
Πέρα από τη σημασία του για τα φυτά, πρόκειται για ένα σύνθετο βιολογικό εργαστήριο που αλληλεπιδρά με την ατμόσφαιρα και τον αέρα, λειτουργώντας ως φίλτρο από το οποίο διέρχεται το νερό και άλλες ουσίες στους υπόγειους υδροφορείς.
Το έδαφος έχει βάθος μέχρι μισό μέτρο και μπορεί να διαφέρει ως προς τη βασική σύσταση και τις ιδιότητες του.
Καθώς αποτελεί το βασικό μέσο που επηρεάζει τη ανάπτυξη των φυτών, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τι χώμα έχουμε, ώστε να διαπιστώσουμε πόσο γόνιμο είναι και πώς μπορούμε να το βελτιώσουμε.
Η γνώση της γονιμότητας και των ιδιοτήτων του εδάφους είναι απαραίτητη, ιδιαίτερα για τους επαγγελματίες καλλιεργητές, προκειμένου να επιλέξουν το είδος και την ποικιλία της καλλιέργειας.
Επιπλέον, ανάλογα τον τύπο χώματος στον οποίο καλλιεργούμε, προσδιορίζουμε τις απαιτούμενες καλλιεργητικές φροντίδες όπως το σωστό πότισμα και την κατάλληλη λίπανση.
Ας δούμε αναλυτικά τα βασικά είδη χώματος που αναπτύσσονται τα φυτά, καθώς και τα χαρακτηριστικά τους για να εξασφαλίσουμε υγιή φυτά με πλούσια ανάπτυξη και καρποφορία.
1. Πώς διαχωρίζονται τα εδάφη;
Μία πρώτη βασική παράμετρος που επηρεάζει τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες των καλλιεργούμενων εδαφών είναι η περιεκτικότητα τους σε άμμο και άργιλο.
Όταν αναφερόμαστε στην άμμο εννοούμε τους πιο χονδρούς κόκκους χώματος σε αντίθεση με την άργιλο που αναφέρεται στα πιο λεπτόκοκκα μέρη χώματος.
Επιπλέον, σημαντικές παράμετροι για τον διαχωρισμό των εδαφών είναι η περιεκτικότητα τους σε οργανική ουσία, καθώς και το pH του εδάφους.
Η οργανική ουσία αποτελεί ένα από τα κύρια συστατικά σε κάθε έδαφος και είναι το υλικό που προέρχεται από την αποσύνθεση φυτών, ζωικών υπολειμμάτων και μικροοργανισμών που υπάρχουν στην επιφάνεια του εδάφους και μέσα στο χώμα.
Το pH είναι μία κλίμακα μέτρησης της οξύτητας του εδάφους που έχει άμεση επίδραση στην ανάπτυξη των φυτών, καθώς επηρεάζει την πρόσληψη θρεπτικών στοιχείων από τα φυτά. Ανάλογα τον προσδιορισμό του pH, τα εδάφη διαχωρίζονται σε αλκαλικά, όξινα ή ουδέτερα.
2. Ποιοι είναι οι βασικοί τύποι εδαφών και τα χαρακτηριστικά τους;
Υπάρχουν 5 βασικά είδη χώματος για τα φυτά που συναντάμε στα περισσότερα καλλιεργούμενα εδαφη και φέρουν διαφορετικά χαρακτηριστικά:
α) Αμμώδη εδάφη
Τα αμμώδη εδάφη είναι πολύ αφράτα, καθώς έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε άμμο και πολύ μικρή περιεκτικότητα σε άργιλο
Διαθέτουν καλό αερισμό αλλά δεν συγκρατούν υγρασία καθώς αφήνουν τον αέρα και το νερό εύκολα να περάσει μέσα από το χώμα τους.
Την περίοδο του καλοκαιριού, τα αμμώδη εδάφη ζεσταίνονται γρήγορα καθώς περνάει εύκολα ο ήλιος μέσα σε αρκετό βάθος, ενώ την περίοδο του χειμώνα αντίστοιχα πέφτει γρήγορα η θερμοκρασία τους.
Τα αμμώδη εδάφη δεν κρατάνε εύκολα τα θρεπτικά στοιχεία, καθώς ξεπλένονται με τις βροχοπτώσεις και το πότισμα.
Τα φυτά που αναπτύσσονται σε αμμώδη εδάφη δεν βρίσκουν διαθέσιμα πολλά θρεπτικά στοιχεία, ενώ λόγω της χαλαρής σύστασης του εδάφους πλαγιάζουν εύκολα σε δυνατούς ανέμους.
β) Αργιλώδη εδάφη
Τα αργιλώδη εδάφη γνωστά και ως κοκκινοχώματα είναι βαριά και συνεκτικά εδάφη, καθώς διαθέτουν υψηλή περιεκτικότητα σε άργιλο και μικρή περιεκτικότητα σε άμμο.
Λόγω του συμπαγούς χαρακτήρα των αργιλωδών εδαφών, δεν τα διαπερνά εύκολα ο ήλιος με αποτέλεσμα να παραμένουν παγωμένα στην επιφάνεια κατά τη διάρκεια του χειμώνα.
Eπίσης, δεν τα διαπερνά εύκολα το νερό και συγκρατούν υγρασία με αποτέλεσμα να πλημμυρίζουν σε περίοδο βροχοπτώσεων ή υπερβολικού ποτίσματος, ενώ σκάνε σε περίοδο υψηλών θερμοκρασιών το καλοκαίρι.
Τα αργιλώδη εδάφη δεν έχουν καλό αερισμό για το ριζικό σύστημα των φυτών, καθώς δεν τα διαπερνά εύκολα ούτε ο αέρας, ενώ δεν αφήνουν τις ρίζες του φυτού να προχωρήσουν σε βάθος.
γ) Ασβεστώδη εδάφη
Τα ασβεστούχα εδάφη ή ασβεστώδη είναι γνωστά και ως ασπροχώματα, καθώς προέρχονται από ασβεστολιθικά πετρώματα και διαθέτουν υψηλή περιεκτικότητα σε άσβεστο .
Όπως και τα αργιλώδη εδάφη, τα ασβεστώδη εδάφη είναι συμπαγή με κακό αερισμό και κακή αποστράγγιση εδάφους και είναι πολύ φτωχά σε θρεπτικά συστατικά.
Λόγω του υψηλού pH εδάφους που διαθέτουν τα ασβεστώδη εδάφη, το ριζικό σύστημα των φυτών δεν απορροφά εύκολα τα θρεπτικά συστατικά από το χώμα.
δ) Οργανικά ή χουμώδη εδάφη
Τα οργανικά ή χουμώδη εδάφη διαθέτουν υψηλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία και χούμο, καθώς προέρχονται από την αποσύνθεση φύλλων και κλαδιών.
Γνωστό και ως κηπόχωμα ή μαυρόχωμα, το οργανικό έδαφος διαθέτει σχετικά χαμηλό pH και χαρακτηριστικό σκούρο καφέ ή ανοικτό μαύρο χρώμα.
Τα οργανικά εδάφη είναι πολύ γόνιμα και αφράτα εξασφαλίζοντας ζεστές συνθήκες για το ριζικό σύστημα των φυτών την περίοδο του χειμώνα και δροσερό περιβάλλον την καλοκαιρινή εποχή.
Συμπληρωματικά, τα οργανικά εδάφη έχουν την ιδιότητα να συγκρατούν την υγρασία ενώ παράλληλα εξασφαλίζουν καλό αερισμό και οξυγόνο για την ανάπτυξη της ρίζας.
Μέσα στα οργανικά εδάφη, θα συναντήσουμε τους πολύτιμους γαιοσκώληκες και μικροοργανισμούς που βελτιώνουν σημαντικά τη γονιμότητα των εδαφών.
ε) Ανάμεικτα εδάφη
Τα περισσότερα εδάφη στον ελληνικό χώρο χαρακτηρίζονται ως ανάμεικτα καθώς διαθέτουν σε διάφορες περιεκτικότητες άργιλο, άμμο, ασβέστιο και οργανική ουσία.
Ανάλογα με την σύσταση τους, χαρακτηρίζονται ως αργιλοπηλώδη, αργιλοαμμώδη, αμμοπηλώδη, αμμοαργιλώδη, αργιλοχουμώδη ή αμμοχουμώδη.
Οι βασικές ιδιότητες των ανάμεικτων εδαφών διαφοροποιούνται ανάλογα τη σύσταση τους, ως προς τη γονιμότητα, τον αερισμό, τη συγκράτηση της υγρασίας και το pH.
3. Πώς αναγνωρίζουμε το είδος χώματος που έχουμε στον κήπο ή στο χωράφι μας;
Μία πρώτη ενδεικτική, αλλά όχι ακριβής, αναγνώριση για το χώμα που καλλιεργούμε είναι το χρώμα του, δηλαδή αν είναι άσπρο, κόκκινο, καφετί ή πιο σκούρο.
Ο πιο ασφαλής τρόπος για να καταλάβουμε τον τύπο του εδάφους, τα βασικά χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες του, είναι να κάνουμε ανάλυση εδάφους σε ένα αξιόπιστο εδαφολογικό εργαστήριο.
Με την ανάλυση του εδάφους προσδιορίζουμε αρχικά τη μηχανική σύσταση του εδάφους, δηλαδή την περιεκτικότητα σε άμμο και άργιλο. Διαπιστώνουμε πόσο ελαφρύ και αφράτο είναι ή αντίθετα βαρύ και συμπαγές.
Επιπλέον, με την εδαφολογική ανάλυση προσδιορίζουμε το pH εδάφους για να καταλάβουμε πόσο όξινο ή αλκαλικό είναι το έδαφος διαθέτουμε.
Τέλος, μετριέται η περιεκτικότητα του εδάφους σε οργανική ουσία ώστε να καθορίσουμε πόσο γόνιμο είναι.
4. Πώς βελτιώνουμε το χώμα σε κάθε τύπο εδάφους;
Για να διορθώσουμε τα προβληματικά εδάφη και να βελτιώσουμε τη γονιμότητα τους ώστε να έχουμε αποδοτικές καλλιέργειες θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας τα εξής:
Σε αμμώδη εδάφη, κάνουμε ανάμιξη και ενσωματώνουμε αργιλώδες χώμα, κοπριά και κομπόστ.
Σε οργανικά εδάφη, αποφεύγουμε πρόσθετη προσθήκη κοπριάς και κομπόστ.
Σε αργιλώδη εδάφη, προσθέτουμε άμμο ποταμίσια, κοπριά και κομπόστ.
Σε ασβεστώδη εδάφη, προσθέτουμε κοπριά, κομπόστ καθώς και θειάφι για να μειώσουμε το pH.
Σε ανάμικτα εδάφη, προσθέτουμε κοπριά και κομπόστ.
5. Κι ένα μυστικό για τα αργιλώδη εδάφη
Το χώμα από τα αργιλώδη εδάφη είναι το βασικό υλικό που χρησιμοποιείται στην κεραμική για την κατασκευή κεραμικών σκευών και έργων τέχνης.