Ψάχνει να βρει βενζίνη για τη μηχανή του το Σχέδιο Μάρσαλ της Επιτροπής

Τι περιλαμβάνει το πακέτο μέτρων της ΕΕ και τι μπορεί να απορροφήσει η Κύπρος – Μπορεί ή όχι, και, αν ναι, πώς η Πρόεδρος της Επιτροπής να υλοποιήσει το πρόγραμμα διάσωσης που έχει υποσχεθεί, όταν τις τελικές αποφάσεις για τους προϋπολογισμούς θα τις πάρουν τα κράτη με το Ευρωκοινοβούλιο;

Το Eurogroup τα κατάφερε τελικά την περασμένη Πέμπτη το βράδυ να σώσει την παρτίδα του πακέτου μέτρων σε μια προσπάθεια στήριξης της οικονομίας της Ευρωζώνης και της πολιτικής της αλληλεγγύης. Τώρα, εκείνη που τίθεται στο στόχαστρο κατά πόσον είναι εφικτή ή όχι, είναι η πρόταση της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν περί του νέου σχεδίου Μάρσαλ μέσα από το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο, του οποίου η συζήτηση θα κλιμακωθεί το επόμενο εξάμηνο, επί Γερμανικής Προεδρίας.
Το πρόβλημα των χρημάτων…
Πολλά κράτη μέλη θέτουν το ερώτημα πού θα εξευρεθούν τα χρήματα για ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ μέσα από το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο για την περίοδο 2021-27, όταν ήδη υπάρχει έλλειμμα στον προϋπολογισμό της τάξης των 64 περίπου δισεκατομμυρίων ευρώ! Για να αυξηθεί ο προϋπολογισμός, θα πρέπει να δεχθούν τα κράτη να ξεπεράσουν οι προσφορές τους προς την ΕΕ το 1% επί του ΑΕΠ.
Ερώτημα: Τα κράτη μέλη είχαν αρνηθεί πριν από την κρίση μιαν αύξηση της τάξης του 0,5% ή του 0,7% ή και λιγότερο. Πώς θα δεχθούν τώρα κάτω από τις υφιστάμενες συνθήκες αύξηση της προσφοράς τους, όταν οι μεγάλες οικονομίες όπως της Ιταλίας ή της Ισπανίας αντιμετωπίζουν προβλήματα, ακόμη και αυτή τη Γερμανία, η οποία πλέον δεν θα έχει τα μηδενικά ελλείμματα των προηγούμενων χρόνων για να μπορεί να αναλάβει πρόσθετο κόστος. Η γερμανική οικονομία προσδοκούσε ότι θα είχε ρυθμούς ανάπτυξης της τάξης του 1,5% επί του ΑΕΠ. Τώρα, με μετριοπαθείς εκτιμήσεις, η ύφεση μπορεί να φτάσει και το -4,5% επί του ΑΕΠ. Σε επίπεδο ΕΕ η ύφεση μπορεί να κινηθεί ώς και 8% ή ακόμη και 10%, όπως κάποιοι υπολογισμοί των Βρυξελλών αναφέρουν. Κάθε κράτος θα έχει διαφορετικό επίπεδο ζημιών. Ήδη, σε ό,τι αφορά τους προϋπολογισμούς της ΕΕ έχουν γίνει περικοπές και προγραμματίζονταν και άλλες κατά το προηγούμενο διάστημα, χωρίς τα κράτη μέλη να καταλήξουν σε συμφωνία επί Κροατικής Προεδρίας. Εάν δεν αυξηθεί το ποσό των προϋπολογισμών για την επταετία, τότε η επιλογή που απομένει είναι οι περικοπές σε διάφορες άλλους τομείς.
Επί τούτου, όμως, το ζήτημα έχει ως εξής: Οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται από την Φον ντερ Λάιεν, αλλά από τα κράτη μέλη, τα οποία στην παρούσα φάση προσπαθούν να σώσουν το καθένα το σπίτι του. Εάν τολμήσεις π.χ. να ενοχλήσεις τον τομέα της γεωργίας για να πάρεις χρήματα σε άλλους τομείς, θα επαναστατήσουν οι Πολωνοί και οι Γάλλοι και ούτω καθεξής. Το γεγονός ότι κατέληξε το Eurogroup σε συμφωνία στα πλείστα θέματα κατόπιν συμβιβασμού που ήταν απότοκος σκληρής διαπραγμάτευσης αποτελεί θετικό σημάδι, που κατά κάποιον τρόπο έρχεται να ανακουφίσει και τις αγορές, αλλά και τους πολίτες της ΕΕ.
Βεβαίως, εκείνο που αναμένεται είναι η εφαρμογή του πακέτου μέτρων, που δεν θα γίνει προτού επικυρωθεί από το Συμβούλιο Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων. Και δεν θα αρχίσει να τρέχει εν μιά νυκτί.
Το κυπριακό μαξιλαράκι και η ΕΚΤ
Λογικό είναι να εξετάσουμε τι έχει αποφασίσει μέχρι στιγμής η ΕΕ.
Πρώτο, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είναι έτοιμη να διαθέσει περί τα 2,3 δις και να εκδώσει άλλο 1,5 τρις ευρώ εάν χρειαστεί για να προσφέρει στα κράτη και να τονώσει την αγορά. Ήδη, προχωρεί στη διάθεση 750 δις για την αγορά κρατικών ομολόγων με απόδοση μηδενική. Τα ομόλογα αυτά υπολογίζεται ότι φτάνουν το 36% των κρατικών ομολόγων. Η απόδοση των κυπριακών κρατικών ομολόγων είναι περί το 0,66% και η κυπριακή Κυβέρνηση ορθώς, ως φαίνεται, βγήκε την περασμένη εβδομάδα στις αγορές για να εισπράξει το ποσό του 1,7 δις ευρώ με καλό επιτόκιο για να μπορεί να κινηθεί το επόμενο διάστημα, μιας και τα 750 εκ. μαξιλάρι, δηλαδή πλεόνασμα, έχουν ήδη εξαντληθεί ως αποτέλεσμα των μέτρων στήριξης, που έχουν ανακοινωθεί. Ορθώς, μάλιστα, δεν είχε συνυπογράψει τη δήλωση με τους υπόλοιπους εννέα για την έκδοση ευρωομολόγου, διότι ήταν θέμα τακτικής και ουσίας. Όταν έχεις πρόθεση να βγεις στις αγορές μόνος σου, δεν φωνάζεις με την υπογραφή σου ότι δεν μπορείς και άρα η σωτηρία σου είναι το ευρωομόλογο. Και γιατί βγήκαμε στις αγορές; Διότι το κράτος χρειάζεται άμεσα χρήματα και τα βρήκε με καλούς όρους. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να τα σκορπά αφειδώς. Διότι υπάρχει μεν η χαλάρωση στο σύμφωνο σταθερότητας, αλλά δεν σημαίνει ότι όταν ξεφύγει η κατάσταση και η οικονομία σου είναι τέτοια, που δεν θα μπορείς να βγεις στις αγορές με ευνοϊκούς όρους, δεν θα διατρέχεις τον κίνδυνο να προσφύγεις στον Μηχανισμό Σταθερότητας, δηλαδή σε ένα νέο μνημόνιο.
Δεύτερο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εισηγήθηκε, και έγινε δεκτή η εισήγησή της, όπως διατεθεί το ποσό των 100 δις ευρώ για να δοθούν σε εταιρείες και δη μικρομεσαίες, με τη μορφή δανεισμού, που λειτουργούν κυρίως στη βάση της μερικής απασχόλησης, ώστε να ορθοποδήσουν και να μην απολύσουν προσωπικό. Με τη φόρμουλα αυτή προσδοκάται ότι θα ενισχυθεί η κοινωνική συνοχή και θα αποφευχθεί η αύξηση της ανεργίας. Η Κύπρος μπορεί να απορροφήσει περί τα 150 με 160 εκ ευρώ. Το κράτος θα παρέχει εγγύηση της τάξης των 38 εκ. ευρώ.
Τρίτο, η διάθεση 200 δις ευρώ από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Αναπτύξεως. Για να δοθούν τα χρήματα αυτά, τα κράτη θα πρέπει να εγγυηθούν το ¼ του ποσού, δηλαδή περί τα 25 δις ευρώ. Η Κύπρος μπορεί χονδρικά να απορροφήσει περί τα 300 εκ. ευρώ.
Ο καβγάς για το ευρωομόλογο
Τέταρτο, οι χώρες του βορρά ήταν αντίθετες με την εισήγηση των χωρών του νότου και δη της Ιταλίας, της Ισπανίας και της Ελλάδας για την έκδοση ευρωομολόγου, διά του οποίου θα μπορούσαν να συλλεγούν χρήματα για να αντιμετωπιστούν προβλήματα που προέκυψαν από την κρίση του κορωνοϊού. Το πρόβλημα έχει ως εξής: Η Ιταλία δεν θα ήθελε να βγει μόνη στις αγορές όπως και τα κράτη του νότου μόνα τους, σε κρατικό δηλαδή επίπεδο, διότι οι οικονομίες τους δεν έχουν την αξιοπιστία εκείνων του βορρά και δη της Γερμανίας. Συνεπώς, θα ήταν καλύτερα να βγει στην αγορά ένα κοινό ευρωομόλογο, διότι θα είχε μεγαλύτερη αξιοπιστία εφόσον θα είχε, για παράδειγμα, τις εγγυήσεις της Γερμανίας και άλλων χωρών του βορρά, οπότε θα ήταν και πιο χαμηλό το επιτόκιο και περισσότερα χρήματα θα μπορούσαν να συλλεγούν. Όμως, η πρακτική αυτή θεωρείται από τη Γερμανία, την Ολλανδία και τις βόρειες χώρες ως μετακίνηση χρέους από τον νότο στον βορρά και λόγω του κακού παρελθόντος στα δημοσιονομικά των νοτίων δεν υπάρχει η επαρκής εμπιστοσύνη. Και, ως εκ τούτου, οι βόρειοι φοβούνται ότι στο τέλος της ημέρας ο «νοικοκύρης βορράς» θα πληρώσει τα σπασμένα του «απείθαρχου νότου». Αληθές είναι ότι τα υφιστάμενα οικονομικά προβλήματα του νότου δεν προκλήθηκαν σε αυτήν τη χρονική περίοδο από τη δημοσιονομική απειθαρχία των νοτίων αλλά από τον κορωνοϊό, δηλαδή από έναν απρόβλεπτο παράγοντα.
Η λογική του συμβιβασμού
Σε μια κίνηση τακτικής και ουσίας οι Γερμανοί εισηγήθηκαν ότι οι έχοντες πρόβλημα θα ήταν δυνατό να προσφύγουν στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, ο οποίος συστάθηκε για τον σκοπό αυτό. Εκεί υπάρχουν διαθέσιμα 240 δις ευρώ και κάθε κράτος μέλος μπορεί να εισπράξει ως μέγιστο πόσο το 2% επί του ΑΕΠ. Με άλλα λόγια, η Κύπρος εάν χρειαστεί χρήματα, εάν δηλαδή θέλει να δανειστεί, μπορεί να απορροφήσει μέχρι το πόσο των 200 εκ. ευρώ, αφού το ΑΕΠ της είναι αυτήν τη στιγμή περί τα 20 δις ευρώ. Βεβαίως, ο δανεισμός αυτός θα πρέπει να γίνει υπό όρους, δηλαδή τα κράτη θα πρέπει να μπουν σε μνημόνια και δη σε νέα, όσοι ήδη τα πέρασαν. Η αρχική εισήγηση ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων, οπότε έγινε λόγος για τη χαλάρωση των μέτρων επιτήρησης σε περίπτωση που ένα κράτος προσφεύγει στον Μηχανισμό. Επί τούτου είναι που εξελίχθηκε η αντιπαράθεση μεταξύ Ιταλίας και Ολλανδίας, αφού στη συνεδρίαση της περασμένης Τρίτης η Γερμανία είχε κάνει ένα βήμα πίσω αποδεχόμενη τη χαλάρωση των όρων δανεισμού. Το ίδιο όμως δεν συνέβη με την Ολλανδία, η οποία επέμενε όπως υπάρξει έλεγχος στα μακροοικονομικά και δη στα δημοσιονομικά των κρατών που ενδέχετο να απευθυνθούν στον Μηχανισμό. Οι Ιταλοί, όπως και άλλοι, θεώρησαν τη θέση της Ολλανδίας ως παράλογη υπό τις υφιστάμενες συνθήκες και αντικρουόμενη με ήδη ληφθείσες αποφάσεις, όπως είναι εκείνη για τη χαλάρωση των δεικτών του συμφώνου σταθερότητας περί του δημοσιονομικού ελλείμματος και του χρέους. Στη συνεδρίαση της Πέμπτης η Γερμανία φαίνεται ότι είχε ασκήσει εκ των προτέρων πιέσεις επί της Ολλανδίας για την αλλαγή στάσης, ώστε να καταλήξει το Γιούρογκρουπ σε συμφωνία. Πράγμα το οποίο και έγινε, με τη χαλάρωση των όρων δανεισμού ως προς το σκέλος που αφορά στην κάλυψη ζημιών για τον τομέα της υγείας και άλλων συναφών ζημιών που προέκυψαν από την κρίση του κορωνοϊού. Τι λέει η απόφαση, δηλαδή ο συμβιβασμός; Η υποχώρηση είναι μόνο για τα χρέη του κορωνοϊού σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως είναι π.χ. αυτό της υγείας, ώστε να καλυφθούν άμεσες ανάγκες. Οι Ολλανδοί ισχυρίζονται ότι μετά την κρίση του κορωνοϊού θα ισχύσουν οι μακροοικονομικοί έλεγχοι για όσους έχουν προσφύγει στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Θέλουν, μάλλον, να σχετίζουν το θέμα με τη χρονική διάρκεια του συμφώνου σταθερότητας.
Το ταμείο ανασυγκρότησης
Τέταρτο, η αρχική αναφορά περί ευρωομολόγου είχε διαγραφεί από το κείμενο και είχε αντικατασταθεί με την αναφορά περί «καινοτόμου χρηματοοικονομικού εργαλείου». Σε αυτήν τη βάση, έγινε η εισήγηση για το “recovery fund” (ταμείο ανασυγκρότησης), το οποίο ερμηνεύεται από τους Ιταλούς ως να παρέχει τη δυνατότητα έκδοσης ευρωομολόγου χωρίς τις εγγυήσεις των κρατών. Οι εγγυήσεις θα στηρίζονταν στα χρήματα του ίδιου του ταμείου. Αυτό ήταν το σκεπτικό. Μια κίνηση ελιγμού. Επί τούτου υπήρχαν διαφωνίες και το θέμα παραπέμφθηκε στη Σύνοδο των Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων. Πρέπει να σημειωθεί ότι για να τεθεί σε ισχύ ένα τέτοιο «καινοτόμο χρηματοοικονομικό εργαλείο» επιβάλλεται η αλλαγή των Συνθηκών, που σημαίνει ότι η απόφαση θα περάσει από τα Κοινοβούλια των κρατών μελών. Εάν ένα μόνο κράτος είναι αρνητικό, τότε το εργαλείο αυτό δεν τίθεται σε ισχύ. Η διαδικασία αυτή στην καλύτερη περίπτωση θα πάρει 1 με 2 χρόνια.
Μέχρι στιγμής η Κύπρος, εξαιτίας της κρίσης του κορωνοϊού, έχει πληρώσει 750 εκ. λόγω των παροχών και χρειάζεται για το επόμενο διάστημα άλλα 2 δις ευρώ, ενώ οι ζημιές δεν μπορούν ακόμη να υπολογιστούν επακριβώς επί του ΑΕΠ. Κάθε 1% επί του ΑΕΠ είναι περί τα 200 εκ. ευρώ. Από την ΕΕ θα είναι δυνατό να απορροφήσουμε ώς τα 600 με 650 εκ. ευρώ. Να απορροφηθούν, όχι να δοθούν. Διότι υπάρχουν κριτήρια για όσους θέλουν να συμμετάσχουν και εγγυήσεις από το κράτος. Οι αποφάσεις που λήφθηκαν την Πέμπτη το βράδυ θα επικυρωθούν από το Συμβούλιο των Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων στις 23 του μήνα.
Αλληλεγγύη ως αντικείμενο διαπραγμάτευσης
Είναι πρόδηλον ότι στις Βρυξέλλες δεν υπάρχει Κυβέρνηση, η οποία να αντικαθιστά τα κράτη μέλη. Συνεπώς, είναι τα κράτη μέλη που αποφασίζουν και φέρουν την ευθύνη για ό,τι συμβαίνει. Αληθές είναι ότι η περίοδος είναι δύσκολη. Και, ως εκ τούτου, κάθε κράτος ή μπλοκ κρατών προσπαθεί να σώσει το σπίτι του, διότι οι Κυβερνήσεις είναι η καθεμιά υπόλογη στους δικούς της πολίτες. Συνεπώς, στη λήψη των αποφάσεων κάθε κράτος λαμβάνει υπόψη όχι μόνο εάν θα ληφθεί απόφαση, αλλά εάν αυτή η απόφαση δεν θα του προκαλεί κόστος εσωτερικό και, ταυτοχρόνως, ποιο όφελος θα έχει. Συνεπώς, ακόμη και αυτή η Αλληλεγγύη δεν στηρίζεται κατά τρόπο αποκλειστικό σε μιαν αλτρουιστική των πραγμάτων αντίληψη, αλλά στην προσπάθεια σύγκλισης των αντικρουόμενων εθνικών συμφερόντων. Διότι, από τώρα, οι Κυβερνήσεις σκέφτονται την επόμενη μέρα… Κανένα κράτος δεν θα σπεύσει να σώσει άλλα, που έχουν προβλήματα, όταν διατρέχει και το ίδιο τον κίνδυνο να βουλιάξει σε καταστάσεις χειρότερες από αυτές που αντιμετωπίζει και αναμένει να αντιμετωπίσει. Η ΕΕ ακροβατεί σε λεπτές ισορροπίες. Και τα όσα συμβαίνουν αυτήν την περίοδο, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και οι αποφάσεις στο Γιούρογκρουπ, θέλουν να δώσουν ανάσες και σωσίβια σε όσους κινδυνεύουν να πνιγούν, χωρίς, όμως, οι υπόλοιποι να θέτουν τις οικονομίες τους σε μεγαλύτερο κίνδυνο από αυτόν που βρίσκονται σήμερα. Τώρα, όσον αφορά αυτά που είχε αναφέρει η Πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν για ένα σχέδιο Μάρσαλ, ακούγονται ωραία.
Επί του παρόντος, όμως, η μηχανή του σχεδίου Μάρσαλ δεν έχει επαρκή βενζίνη για να φτάσει στον στόχο του… Και αυτό είναι το στοίχημα της Φον ντερ Λάιεν. Από πού θα βρει τα χρήματα για τον Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο; Οι περικοπές από ορισμένους τομείς και η μεταφορά τους σε άλλους για την κάλυψη των ζημιών είναι μια επιλογή. Όμως, υπάρχει το πρόβλημα του συντονισμού 27 κρατών με διαφορετικά σε πολλούς τομείς προβλήματα. Θα πρέπει, λοιπόν, να είμαστε με τα πόδια στη γη. Προσγειωμένοι. Για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο έχει μεν ρόλο η Επιτροπή και η Φον ντερ Λάιεν, αλλά δεν αποφασίζει η ίδια. Η απόφαση λαμβάνεται μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στη βάση της διαδικασίας της «Συναπόφασης». Εκεί να δείτε τι σκληρή διαπραγμάτευση γίνεται. Αυτή είναι η ΕΕ. Και σε αυτήν καλούμαστε να παίξουμε. Όσο καλύτερα τη γνωρίζουμε, τόσο πιο αποτελεσματικοί μπορούμε να είμαστε. Τίποτε δεν μας χαρίζεται. Ακόμη και η όποια αλληλεγγύη είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης.
Γιάννος Χαραλαμπίδης
Δρ των Διεθνών Σχέσεων
simerini