Οι επερχόμενες ταραχές στην Κίνα- Ο ανταγωνισμός, ο κορονοϊός και η αδυναμία του Xi Jinping

Ένα τέτοιο σενάριο πιθανόν να απορριφθεί ως καθαρή φαντασία από όσους πιστεύουν στην διάρκεια και την ανθεκτικότητα του ΚΚΚ. Αλλά η ασταθής αρχική αντίδραση της κινεζικής κομματικής πολιτείας στην επιδημία του νέου κορωνοϊού και η επακόλουθη έκρηξη της δημόσιας αγανάκτησης θα πρέπει να τους κάνει να το ξανασκεφτούν.

Τα τελευταία χρόνια, η προσέγγιση των Ηνωμένων Πολιτειών προς την Κίνα έχει κάνει μια στροφή προς την σκληρή γραμμή, με την ισορροπία μεταξύ συνεργασίας και ανταγωνισμού στην σχέση ΗΠΑ-Κίνας να γέρνει απότομα προς τον δεύτερο. Οι περισσότεροι Αμερικανοί υπεύθυνοι για την χάραξη πολιτικής και οι σχολιαστές θεωρούν αυτή την συγκρουσιακή νέα στρατηγική ως μια απάντηση στην αυξανόμενη θεληματικότητα της Κίνας, ενσωματωμένη ιδιαίτερα στην αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του Κινέζου προέδρου, Xi Jinping [1]. Αλλά τελικά, αυτή η συνεχιζόμενη ένταση -ειδικά με τις πρόσθετες πιέσεις της νέας επιδημίας του κορωνοϊού και μιας οικονομικής πτώσης- είναι πιθανό να εκθέσει την ευθραυστότητα και την ανασφάλεια που βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια των ισχυρισμών του Xi και του Πεκίνου για σταθερότητα και δύναμη.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν περιορισμένα μέσα για να επηρεάσουν το κλειστό πολιτικό σύστημα της Κίνας, αλλά η διπλωματική, οικονομική και στρατιωτική πίεση που μπορεί να ασκήσει η Ουάσινγκτον στο Πεκίνο θα φέρει υπό τεράστιες πιέσεις τον Xi και το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΚ) του οποίου ηγείται. Πράγματι, μια παρατεταμένη περίοδος στρατηγικής αντιπαράθεσης με τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως αυτή που βιώνει σήμερα η Κίνα, θα δημιουργήσει συνθήκες που ευνοούν τις δραματικές αλλαγές.
Καθώς η ένταση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας έχει αυξηθεί, υπήρξε έντονη συζήτηση σχετικά με τις ομοιότητες και, ίσως πιο σημαντικό, τις διαφορές μεταξύ του ανταγωνισμού ΗΠΑ-Κίνας τώρα και του αμερικανο-σοβιετικού ανταγωνισμού κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Όποιοι κι αν είναι οι περιορισμοί της αναλογίας, οι Κινέζοι ηγέτες έχουν δώσει μεγάλη σημασία στα μαθήματα του Ψυχρού Πολέμου και της σοβιετικής κατάρρευσης. Κατά ειρωνικό τρόπο, το Πεκίνο ίσως παρόλα αυτά να επαναλαμβάνει μερικά από τα πιο σημαντικά λάθη του σοβιετικού καθεστώτος.
Κατά την διάρκεια του πολυδιάστατου ανταγωνισμού του Ψυχρού Πολέμου, η ακαμψία του σοβιετικού καθεστώτος και των ηγετών του αποδείχθηκε ότι ήταν το πιο πολύτιμο εργαλείο των Ηνωμένων Πολιτειών. Το Κρεμλίνο ενέτεινε τις αποτυχημένες στρατηγικές –με το να επιμένει σε ένα ετοιμοθάνατο οικονομικό σύστημα, να συνεχίζει μια καταστροφική κούρσα εξοπλισμών, και να διατηρεί μια δυσβάστακτη παγκόσμια αυτοκρατορία- αντί να δεχτεί τις απώλειες που πιθανόν να είχαν προκαλέσει οι ολοκληρωμένες μεταρρυθμίσεις. Οι Κινέζοι ηγέτες είναι ομοίως συγκρατημένοι από την δυσκαμψία του δικού τους συστήματος και ως εκ τούτου περιορισμένοι όσον αφορά στην ικανότητά τους να διορθώνουν λάθη πολιτικής. Το 2018, ο Xi αποφάσισε να καταργήσει τα όρια της προεδρικής θητείας, υποδεικνύοντας την πρόθεσή του να παραμείνει στην εξουσία απεριόριστα [2]. Έχει επιδοθεί σε αμείλικτες εκκαθαρίσεις [3], εκδιώκοντας εξέχοντες αξιωματούχους του κόμματος υπό το πρόσχημα ενός κινήματος κατά της διαφθοράς. Επιπλέον, ο Xi έχει καταστείλει διαμαρτυρίες στο Χονγκ Κονγκ, συνέλαβε εκατοντάδες υπέρμαχους και ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και επέβαλε την αυστηρότερη λογοκρισία των μέσων μαζικής ενημέρωσης στην μετα-μαοϊκή εποχή. Η κυβέρνησή του έχει κατασκευάσει στρατόπεδα «επανεκπαίδευσης» στην Xinjiang [4], όπου έχει φυλακίσει πάνω από ένα εκατομμύριο Ουιγούρους, Καζάκους, και άλλες μουσουλμανικές μειονότητες. Και έχει προβεί σε συγκέντρωση [5] της οικονομικής και πολιτικής λήψης αποφάσεων, διαθέτοντας κυβερνητικούς πόρους σε κρατικές επιχειρήσεις και εκσυγχρονίζοντας τις τεχνολογίες παρακολούθησης [6]. Ωστόσο, όλα αυτά τα μέτρα έχουν καταστήσει το ΚΚΚ πιο αδύναμο: Η ανάπτυξη των κρατικής ιδιοκτησίας επιχειρήσεων στρεβλώνει την οικονομία και η επιτήρηση ενισχύει την αντίσταση. Η εξάπλωση του νέου κορωνοϊού μόνο έχει εμβαθύνει την δυσαρέσκεια των Κινέζων με την κυβέρνησή τους.
Οι οικονομικές εντάσεις και οι πολιτικές κριτικές που προκύπτουν από τον ανταγωνισμό μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας μπορεί τελικά να αποδειχθούν ως η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Εάν ο Xi συνεχίσει σε αυτήν την τροχιά, διαβρώνοντας τα θεμέλια της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας της Κίνας και μονοπωλώντας την ευθύνη και τον έλεγχο, θα εκθέσει το ΚΚΚ σε κατακλυσμικές αλλαγές.
ΕΝΑΣ ΧΑΡΤΙΝΟΣ ΤΙΓΡΗΣ
Από τότε που ανέλαβε την εξουσία το 2012, ο Xi αντικατέστησε την συλλογική ηγεσία με τον κανόνα του ισχυρού άνδρα [7]. Πριν από τον Xi, το καθεστώς επέδειξε με συνέπεια υψηλό βαθμό ιδεολογικής ευελιξίας και πολιτικού ρεαλισμού. Απέφευγε τα λάθη με το να εμπιστεύεται μια διαδικασία λήψης αποφάσεων βασισμένη στην συναίνεση, η οποία ενσωμάτωνε τις απόψεις των αντιμαχόμενων φατριών και διευθετούσε τα συμφέροντά τους. Το ΚΚΚ απέφυγε επίσης τις συγκρούσεις στο εξωτερικό με το να μένει έξω από αμφιλεγόμενες διαμάχες, όπως αυτές στη Μέση Ανατολή, και απέχοντας από δραστηριότητες που θα μπορούσαν να προσβάλλουν τα ζωτικά εθνικά συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών. Εγχωρίως, οι κυβερνώσες ελίτ της Κίνας διατήρησαν την ειρήνη με το να μοιράζονται τα λάφυρα της διακυβέρνησης. Ένα τέτοιο καθεστώς δεν ήταν καθόλου τέλειο. Η διαφθορά ήταν διαδεδομένη και η κυβέρνηση συχνά καθυστέρησε κρίσιμες αποφάσεις και έχασε πολύτιμες ευκαιρίες. Αλλά το καθεστώς που προηγήθηκε του συγκεντρωτισμού του Xi είχε ένα ξεχωριστό πλεονέκτημα: Μια ενσωματωμένη τάση για ρεαλισμό και προσοχή.
Τα τελευταία επτά χρόνια, το σύστημα αυτό διαλύθηκε και αντικαταστάθηκε από ένα ποιοτικά διαφορετικό καθεστώς -ένα καθεστώς το οποίο χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό ιδεολογικής ακαμψίας, ποινικές πολιτικές έναντι εθνοτικών μειονοτήτων και πολιτικών διαφωνούντων εγχωρίως, και μια παρορμητική εξωτερική πολιτική που υλοποιείται από την Πρωτοβουλία Ζώνη και Οδός (Belt and Road Initiative, BRI [8]), ένα πρόγραμμα υποδομών ύψους τρισεκατομμυρίων δολαρίων με αμφίβολη οικονομική δυναμική το οποίο προκάλεσε έντονες υποψίες στην Δύση. Η συγκέντρωση της εξουσίας υπό τον Xi έχει δημιουργήσει νέες αδυναμίες και έχει εκθέσει το κόμμα σε μεγαλύτερους κινδύνους. Εάν το θετικό της διακυβέρνησης ενός αυταρχικού είναι η δυνατότητα να λαμβάνονται γρήγορα δύσκολες αποφάσεις, το μειονέκτημα είναι ότι αυξάνει σημαντικά τις πιθανότητες να γίνονται λάθη που έχουν κόστος. Η λήψη αποφάσεων της προηγούμενης -βασισμένης στην συναίνεση- εποχής μπορεί να ήταν αργή και μη αποδοτική, αλλά εμπόδισε ριζοσπαστικές ή επικίνδυνες ιδέες από το να γίνουν πολιτική.
Υπό τον Xi, η διόρθωση των λαθών πολιτικής αποδείχθηκε δύσκολη, καθώς η αντιστροφή των αποφάσεων που έγιναν προσωπικά από τον ισχυρό άνδρα θα υπονόμευε την εικόνα του τού αλάθητου. (Είναι πολιτικά ευκολότερο να αντιστραφούν κακές αποφάσεις που ελήφθησαν στο πλαίσιο της συλλογικής ηγεσίας, επειδή μια ομάδα, κι όχι ένα άτομο, φορτώνεται την ευθύνη). Η απαίτηση του Xi για πίστη έχει επίσης καταπνίξει την δημόσια συζήτηση και αποθάρρυνε τις διαφωνίες μέσα στο ίδιο το ΚΚΚ. Για τους λόγους αυτούς, το κόμμα δεν διαθέτει την απαραίτητη ευελιξία για να αποφύγει και να αντιστρέψει μελλοντικά σφάλματα κατά την αντιπαράθεσή του με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το αποτέλεσμα είναι πιθανό να είναι αυξανόμενες διαιρέσεις εντός του καθεστώτος. Κάποιοι κομματικοί ηγέτες αναμφίβολα θα αναγνωρίσουν τους κινδύνους και θα γίνουν όλο και περισσότερο ανήσυχοι για το ότι ο Xi έχει διακινδυνεύσει άσκοπα το κύρος του κόμματος. Η ζημιά στην εξουσία του Xi που θα προκληθεί από περαιτέρω λάθη θα ενθάρρυνε επίσης τους αντιπάλους του, ιδιαίτερα τον πρωθυπουργό Li Keqiang και τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου, Wang Yang και Hu Chunhua, που όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς με τον πρώην πρόεδρο Hu Jintao. Φυσικά, είναι σχεδόν αδύνατο να απομακρυνθεί ένας ισχυρός άνδρας σε ένα μονοκομματικό καθεστώς επειδή αυτός έχει στενό έλεγχο επί του στρατού και των δυνάμεων ασφαλείας. Αλλά η έρπουσα διχόνοια θα τροφοδοτούσε τουλάχιστον την ανασφάλεια και την παράνοια του Xi, εξουδετερώνοντας περαιτέρω την ικανότητά του να χαράσσει μια σταθερή πορεία.
Ένας αυταρχικός που έχει υποστεί οπισθοδρομήσεις -όπως έκανε ο Μάο Τσε Τουνγκ μετά το Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός [9], ένα πρόγραμμα εκσυγχρονισμού που συγκέντρωσε την παραγωγή τροφίμων, οδηγώντας σε περίπου 30 εκατομμύρια θανάτους από λιμό στις αρχές της δεκαετίας του 1960- φυσικά φοβάται ότι οι αντίπαλοί του θα εκμεταλλευτούν την ευκαιρία να συνωμοτήσουν εναντίον του. Για να προλάβει τέτοιες απειλές, ο αυταρχικός ηγέτης συνήθως καταφεύγει σε εκκαθαρίσεις, τις οποίες ο Μάο έκανε τέσσερα χρόνια μετά το τέλος του Μεγάλου Άλματος προς τα Εμπρός, ξεκινώντας την Πολιτιστική Επανάσταση, ένα κίνημα που αποσκοπούσε στην εξάλειψη των «αστικών στοιχείων» [στμ: “bourgeois elements”, της μπουρζουαζίας] στην κοινωνία και στην κυβέρνηση. Στα επόμενα χρόνια, ο Xi μπορεί να φτάσει να βασίζεται σε εκκαθαρίσεις περισσότερο από όσο το κάνει ήδη, αυξάνοντας περαιτέρω τις εντάσεις και την δυσπιστία μεταξύ των κυβερνουσών ελίτ.
Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου ΕΔΩ
Ο MINXIN PEI είναι καθηγητής Διακυβέρνησης στην έδρα Tom και Margot Pritzker ’72 στο Claremont McKenna College. Το άρθρο αυτό αποτελεί μέρος ενός έργου του Κέντρου John W. Kluge της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου, υποστηριζόμενου από την Carnegie Corporation της Νέας Υόρκης.
foreignaffairs.gr
φωτογραφία: Ο Κινέζος πρόεδρος, Xi Jinping, μιλά για τον κορωνοϊό με χωρικούς στο Huzhou, στην Κίνα, τον Μάρτιο του 2020. Ju Peng Xinhua / eyevine / Redux