Τι είναι αυτό που κάνει έναν στρατό επιτυχημένο στη μάχη;

Ο ισχυρότερος στρατός είναι χωρίς αποκλεισμούς- Γιατί η ισότητα κερδίζει πολέμους

Ακόμη και οι Δυτικές δημοκρατίες δεν έχουν ανοσία: Ο φυλετισμός, ο λαϊκισμός και ο λευκός εθνικισμός που καταλαμβάνουν αυτές τις κοινωνίες ενδέχεται σε κάποιο σημείο να υποβιβάσουν ορισμένες ταυτοτικές ομάδες σε καθεστώς δεύτερης κατηγορίας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων μέσα στον στρατό.
Τι είναι αυτό που κάνει έναν στρατό επιτυχημένο στη μάχη; Λίγοι παράγοντες έρχονται στο μυαλό: Δύναμη σε αριθμούς, οξυδέρκεια τακτικής, το είδος των πολιτικών θεσμών στην πατρίδα. Οι νέες τεχνολογίες, συμπεριλαμβανομένης της τεχνητής νοημοσύνης, των drones και των υπερηχητικών όπλων, μπορεί επίσης να γείρουν την πλάστιγγα. Αλλά ένας από τους σημαντικότερους καθοριστικούς παράγοντες της επίδοσης στο πεδίο της μάχης παραβλέπεται σταθερά: Η ισότητα μεταξύ των στρατιωτών, ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους.
Ο τρόπος με τον οποίο οι κοινωνίες αντιμετωπίζουν τις εθνοτικές τους ομάδες μπορεί να κάνει την διαφορά μεταξύ της εκπληκτικής επιτυχίας και της συντριπτικής ήττας όταν ξεκινήσουν οι πυροβολισμοί. Όπως υποστηρίζω στο νέο βιβλίο μου, οι δύο τελευταίοι αιώνες πολέμων δείχνουν ότι οι συμπεριληπτικοί στρατοί -που σημαίνει ότι όλες οι εθνοτικές ομάδες που εκπροσωπούνται στον στρατό θεωρούνται πλήρεις πολίτες του κράτους που υπηρετούν- απολαμβάνουν πολύ μεγαλύτερη επιτυχία από όση οι μη-συμπεριληπτικοί. Όταν οι στρατοί αντλούν από περιθωριοποιημένες ή καταπιεζόμενες εθνοτικές ομάδες, αντίθετα, οι επιδόσεις υποφέρουν. Αυτοί οι διαιρεμένοι στρατοί ξοδεύουν συνήθως τόσο χρόνο στο να εξαναγκάζουν τους δικούς τους στρατιώτες να πολεμήσουν όσο και για να διεξάγουν πράγματι τον πόλεμο εναντίον του εχθρού.
Οι εθνοτικά διχασμένοι στρατοί καταλήγουν να παγιδεύονται σε ζουρλομανδύες δικού τους σχεδιασμού. Προσφέρουν επίσης μια προειδοποίηση: Η στρατιωτική ισχύς δεν προέρχεται από τα όπλα των στρατιωτών αλλά από την σχετική κατάσταση αυτών που τα χειρίζονται. Με τον λαϊκισμό και την ξενοφοβία να προελαύνει παγκοσμίως, οι στρατοί που υποκύπτουν σε αυτά τα ρεύματα θα βρεθούν ευάλωτοι σε στρατούς -και κοινωνίες- που συντηρούν μια σκληρά κερδισμένη συμμετοχή.
ΣΤΡΑΤΟΙ ΚΟΥΡΕΛΟΥΔΕΣ
Έχουμε την τάση να γράφουμε για τους στρατιώτες ως ανώνυμες μηχανές, απρόσωπους και ομοιόμορφους, αλλά η πραγματικότητα είναι πολύ πιο περίπλοκη. Η ποικιλομορφία, ιδίως όσον αφορά την εθνική σύνθεση, χαρακτήριζε τις στρατιωτικές οργανώσεις εδώ και αιώνες. Από το 1800, ο τυπικός στρατός έχει κατατάξει στις τάξεις του στρατιώτες από πέντε διαφορετικές εθνοτικές ομάδες. Η Grande Armée του Ναπολέοντα περιείχε περισσότερους Πολωνούς, Γερμανούς, Ιταλούς και Ολλανδούς από όσο Γάλλους στρατιώτες κατά την διάρκεια της μοιραίας πορείας του το 1812 προς τη Μόσχα. Οι στρατοί του Qing του 19ου αιώνα ενσωμάτωσαν πληθυσμούς των Χαν, των Μογγόλων και των Μανσού και βασίστηκαν σε πολυάριθμους τοπικούς βοηθούς. Η Γαλλία, η Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο όλες τους οικοδόμησαν τα αποικιακά στρατεύματά τους στα οποία οι δικοί τους στρατιώτες ήταν μειονότητες. Κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η ναζιστική Γερμανία ανέπτυξε περισσότερα από δύο εκατομμύρια μη Γερμανούς από τουλάχιστον 20 διαφορετικές εθνικότητες στο ανατολικό μέτωπο. Ο «ρωσικός» κόκκινος στρατός δεν ήταν λιγότερο διαφοροποιημένος. Η 45η Μεραρχία Τυφεκιοφόρων είχε στρατιώτες από 28 εθνοτικές ομάδες όταν εγκατέλειψε το Στάλινγκραντ το 1942.
Ο τρόπος με τον οποίο αυτοί οι στρατοί αποδίδουν στο πεδίο της μάχης εξαρτάται από το αν μπορούν να διαχειριστούν την ποικιλομορφία μέσα στις τάξεις τους. Και από την στιγμή που οι στρατοί αντανακλούν τα κράτη που τους στέλνουν, η απάντηση καταλήγει στο πώς τα εν λόγω κράτη μεταχειρίζονται τις εθνοτικές πληθυσμιακές ομάδες τους. Ορισμένοι οικοδομούν συμπεριληπτικές εθνικές ταυτότητες που παρέχουν ισότιμο πολιτικό status σε όλους. Άλλοι, ωστόσο, εκμεταλλεύονται τις εθνικές διαιρέσεις και τις διακρίσεις ως εργαλεία διακυβέρνησης. Σε πιο ακραίες περιπτώσεις, τα κράτη επιβάλλουν μια αυστηρή ιεραρχία ιθαγένειας και ανήκειν, με τους «ξένους» πληθυσμούς να υποβιβάζονται βίαια προς τα κάτω.
Όταν τα κράτη πηγαίνουν στον πόλεμο, οι διευθετήσεις αυτές μεταφέρονται στους στρατούς τους, όπου οι εθνοτικές ανισότητες είναι εξαιρετικά διαβρωτικές. Οι στρατιώτες που προέρχονται από περιθωριοποιημένες ή καταπιεσμένες εθνοτικές ομάδες θα είναι απρόθυμοι να πολεμήσουν και να πεθάνουν για ένα καθεστώς που τους υποτάσσει. Είναι επίσης πιο πιθανό να δημιουργήσουν δεσμούς κατά μήκος των εθνοτικών γραμμών για να αντισταθούν συλλογικά ή να υπονομεύσουν τους ανωτέρους τους. Οι στρατιωτικοί διοικητές, ανιχνεύοντας αυτούς τους κινδύνους, συχνά λαμβάνουν μέτρα για την αποτροπή της απειθαρχίας -μπορούν να χειραγωγήσουν την εθνοτική σύνθεση των μονάδων τους για να εμποδίσουν τους στρατιώτες της ίδιας εθνικής ομάδας να συνενωθούν, ή μπορεί να απλοποιήσουν την τακτική τους για να αποκλείσουν τις δυνατότητες αυτών των στρατιωτών να αποστατήσουν ή να προσχωρήσουν στον εχθρό. Κάποιοι καταφεύγουν μάλιστα στη μαζική βία εναντίον των δικών τους στρατιωτών για να τους αναγκάσουν να κάνουν αυτό μου δεν μπορούν να τους διατάξουν [να κάνουν].
Ωστόσο, τέτοια μέτρα δημιουργούν υψηλό κόστος στην απόδοση στο πεδίο της μάχης. Φορτωμένοι με δυσαρεστημένους στρατιώτες, έχοντας μείνει με μικρή λίστα από τακτικές, και αναγκασμένοι να εκτρέψουν πόρους για να επιβάλουν κυρώσεις στους δικούς τους στρατιώτες, οι διχασμένοι στρατοί εισέρχονται στη μάχη με σημαντικό μειονέκτημα έναντι των πιο ισότιμων εχθρών τους. Με απλά λόγια, η ποικιλομορφία χωρίς ισότητα είναι επικίνδυνη.
ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑΣ
Για να μετρήσω πόσο δαπανηρή είναι η στρατιωτική ανισότητα, οικοδόμησα ένα σύνολο δεδομένων, το Project Mars, που χαρτογραφεί τις εθνικές διαιρέσεις στις τάξεις περίπου 300 στρατών σε 250 συμβατικούς πολέμους από το 1800. Στην συνέχεια αξιολόγησα πόσο καλά τα πήγαν αυτοί οι στρατοί στη μάχη, παρακολουθώντας πόσα θύματα υπέστησαν και πόσα προκάλεσαν, αν ήταν επιρρεπείς σε μαζικές λιποταξίες ή αποστασίες, και εάν χρησιμοποίησαν εξειδικευμένες μονάδες γνωστές ως «αποσπάσματα φραγμού» (“blocking detachments”) για να πυροβολούν τους δικούς τους υποχωρούντες στρατιώτες.
Τα αποτελέσματα δείχνουν μια σαφή εικόνα. Τα κράτη που αντιμετωπίζουν όλους τους στρατιώτες τους με τον ίδιο τρόπο, ανεξάρτητα από την εθνότητά τους, συνήθως διαθέτουν ισχυρούς στρατούς˙ οι εμπόλεμοι με εθνικά διχασμένους στρατούς είναι πολύ λιγότερο αποτελεσματικοί. Οι στρατοί με ανισότητες έχουν 75% πιθανότητα να υποφέρουν περισσότερα θύματα από εκείνα που προκαλούν στον εχθρό, σε σύγκριση με μια πιθανότητα 25% για τους εμπόλεμους [που εφαρμόζουν] περισσότερη ισότητα. Οι μαζικές λιποταξίες, ένα αρκετά σπάνιο περιστατικό σε διαφοροποιημένους στρατούς που εφαρμόζουν ισότητα, είναι σχεδόν αναπόφευκτες σε στρατούς με υψηλή ανισότητα. Η μαζικές αποστασίες είναι επίσης συχνότερες όταν οι στρατοί δεν αντιμετωπίζουν με ισότητα όλους τους στρατιώτες τους. Και καθώς η ανισότητα μεταξύ των στρατιωτών αυξάνεται, οι στρατοί είναι πολύ πιο πιθανό να αναπτύξουν φονικά αποσπάσματα φραγμού (blocking detachments).
Η ιστορία είναι διάσπαρτη με προειδοποιητικές ιστορίες μαχών με στρατεύματα διχασμένα. Δείτε, για παράδειγμα, την συντριπτική ήττα ενός στρατού των Μαχντί με δύναμη 60.000 στρατιωτών από μια πολύ μικρότερη αγγλο-αιγυπτιακή δύναμη στο Omdurman, σε αυτό που σήμερα είναι το Σουδάν, το 1898. Αυτή η μονόπαντη νίκη τυπικά αποδίδεται στην ανωτερότητα της Δυτικής στρατιωτικής τεχνολογίας εκείνης της εποχής, κυρίως ένα πρώιμο είδος πολυβόλου που αποδεκάτισε τις δυνάμεις των Μαχντί. Αλλά αυτός ο υπολογισμός παραβλέπει έναν άλλον κρίσιμο παράγοντα: Την υψηλότατη ανισότητα στις τάξεις των στρατιωτών των Μαχντί. Ο ηγέτης του κράτους των Μαχντί, ο χαλίφης, κυβερνούσε ως επικεφαλής μιας στενή εθνοκρατίας και είχε εξαπολύσει επανειλημμένα κύματα βίας εναντίον του λαού του, ο στρατός του αποτελείτο σε μεγάλο βαθμό από καταπιεσμένες εθνοτικές ομάδες και φυλές, οι μισές από τις οποίες εγκαταλείφθηκαν ή εξαφανίστηκαν πολύ πριν από τη μάχη στο Omdurman. Ειδικές μονάδες πιστών του καθεστώτων ανάγκαζαν τους απρόθυμους στρατιώτες να παραμένουν στη μάχη. Δεν αποτελούσε έκπληξη, λοιπόν, το ότι τα πήγαν τόσο άσχημα.
Η ανισότητα επηρεάζει ακόμη και μεμονωμένες μονάδες. Κατά την διάρκεια της σκληρής μάχης για τη Μόσχα τον Οκτώβριο του 1941, γερμανικά στρατεύματα περικύκλωσαν την 38η και την 108η Σοβιετική Μεραρχία Τυφεκιοφόρων. Οι δύο μονάδες, παγιδευμένες πλάι-πλάι, είχαν περίπου το ίδιο μέγεθος και παρόμοια όπλα. Αλλά μόνο η 108η κατάφερε να πολεμήσει και να ξεφύγει, χάνοντας σχεδόν τα τρία τέταρτα των στρατιωτών της στην διαδικασία. Η 38η λεηλατήθηκε και καταστράφηκε τόσο πλήρως που διαγράφηκε από τον επίσημο σοβιετικό κατάλογο των μονάδων. Η κύρια διαφορά μεταξύ των δύο; Η πιο επιτυχημένη 108η ήταν μικτή αλλά κυρίως ρωσική στην εθνοτική της σύνθεση, ενώ η 38η είχε συσταθεί σχεδόν αποκλειστικά από καταπιεσμένες εθνοτικές ομάδες από τον Βόρειο Καύκασο.
ΜΙΑ ΕΠΙΜΟΝΗ ΑΠΕΙΛΗ
Αυτό που μπορεί να μοιάζει με εύρημα μιας περασμένης εποχής μαζικού βιομηχανικού πολέμου, στην πραγματικότητα καθορίζει την επιτυχία του πεδίου μάχης μέχρι σήμερα. Δείτε τους πολέμους που μαίνονται στη Μέση Ανατολή και τη Νότια Ασία. Η εντυπωσιακή αποτυχία των μονάδων του κυριαρχούμενου από Σουνίτες ιρακινού στρατού να αποκρούσουν τα προελαύνοντα στρατεύματα του Ισλαμικού Κράτους, ή ISIS, το 2014 και το 2015, μπορεί να εντοπιστεί στα παράπονα των στρατιωτών σχετικά με την περιθωριοποίηση του πληθυσμού των Σουνιτών υπό τον τότε πρωθυπουργό Nouri al-Maliki. Ομοίως, ο συριακός στρατός, υπό την ηγεσία κυρίως Αλαουιτών αξιωματικών, έχει σακατευτεί από δεκάδες χιλιάδες λιποταξίες και αποστασίες μεταξύ των κυρίως Σουνιτών στρατιωτών, οι οποίοι απεχθάνονται την δεύτερης κατηγορίας θέση τους στο στενά εθνοθρησκευτικό όραμα του προέδρου Bashar al-Assad για την Συρία. Και ο Αφγανικός Εθνικός Στρατός συνεχίζει να υφίσταται αχαλίνωτες λιποταξίες λόγω των ενδοεθνικών καταχρήσεων στις τάξεις του και της υποψίας μεταξύ των μη-Παστούν στρατιωτών για την φιλο-Παστούν κυβέρνηση στην Καμπούλ.
Αυτές οι παγίδες θα παραμένουν όσο η εθνότητα αποτελεί ένα εξέχον ρήγμα που τυγχάνει εύκολης εκμετάλλευσης για πολιτικό κέρδος. Ακόμη και οι Δυτικές δημοκρατίες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, δεν έχουν ανοσία: Ο φυλετισμός, ο λαϊκισμός και ο λευκός εθνικισμός που καταλαμβάνουν αυτές τις κοινωνίες ενδέχεται σε κάποιο σημείο να υποβιβάσουν ορισμένες ταυτοτικές ομάδες σε καθεστώς δεύτερης κατηγορίας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων μέσα στον στρατό. Αλλού αυτό το αποτέλεσμα είναι πολύ πιο κοντά: Η καταστολή των εθνοτικών μειονοτήτων της Κίνας στην Xinjiang και το Θιβέτ και το νέο νομοσχέδιο για την αντι-μουσουλμανική υπηκοότητα στην Ινδία είναι αμφότερα παραδείγματα φιλόδοξων αλλά επικίνδυνων προσπαθειών για την αναδιατύπωση της ιθαγένειας με βάση άκαμπτες εθνικές γραμμές. Αν αυτές οι κυβερνήσεις επιμείνουν, οι προσπάθειές τους θα επηρεάσουν αργά ή γρήγορα τους στρατούς τους, επίσης.
Οι εθνοτικές πολιτικές θα διαμορφώσουν επίσης την χρήση των τεχνολογιών επόμενης γενιάς σε μελλοντικές συγκρούσεις. Οι αντίπαλοι θα είναι σε θέση να στοχεύσουν με ακρίβεια τους δυσαρεστημένους στρατιώτες μέσω των κοινωνικών μέσων ενημέρωσης, ενθαρρύνοντας και διευκολύνοντας τις λιποταξίες τους. Οι άκαμπτες δομές διοίκησης και ελέγχου (command-and-control), οι οποίες έχουν σχεδιαστεί για να αποτρέψουν την απειθαρχία από περιθωριοποιημένους ή καταπιεσμένους στρατιώτες, θα αποτελέσουν ένα ιδιαίτερο μειονέκτημα έναντι των ταχέως κινούμενων, κινητοποιούμενων από τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence, ΑΙ) εχθρών. Αλλά η AI θα μπορούσε επίσης να επιτρέψει στους διοικητές των διχασμένων στρατών να ελέγχουν καλύτερα τους δυνητικά αναξιόπιστους στρατιώτες. Για να αποτρέψουν την λιποταξία ή την αποστασία, οι ηγέτες μπορούν να παρακολουθούν τα στρατεύματά τους με βιομετρικές συσκευές και να τα περιορίσουν σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές που θα αστυνομεύονται από drones ή άλλα αυτοματοποιημένα συστήματα. Τέτοιες τεχνολογίες όχι μόνο θα δημιουργούσαν μια αξιόπιστη απειλή τιμωρίας, αναγκάζοντας τους στρατιώτες να πολεμούν σκληρότερα για να αποφύγουν κυρώσεις˙ θα μπορούσαν επίσης να ενθαρρύνουν τους ηγέτες να διακινδυνεύσουν νέους πολέμους.
Η παραγοντοποίηση των επιπτώσεων της εθνοτικής ανισότητας θα μπορούσε να δώσει στα κράτη ένα πλεονέκτημα σε μελλοντικές συγκρούσεις, παρέχοντας προβλέψεις για την πιθανή στρατιωτική απόδοση του αντιπάλου. Σε αντίθεση με άλλους παράγοντες, η ανισότητα είναι σχετικά εύκολο να εκτιμηθεί από έξω, κυρίως μέσω ανοικτών πηγών, όπως τα κοινωνικά μέσα, τα οποία μπορούν να παράσχουν ενδείξεις σχεδόν σε πραγματικό χρόνο. Με επαρκείς πληροφορίες, οι στρατιωτικοί σχεδιαστές θα μπορούσαν να συμπληρώσουν τα παραδοσιακά στοιχεία τους -σχετικά με τον εξοπλισμό και την οργανωτική δομή του εχθρού- με βαθμολογίες εθνοτικής ανισότητας για ξεχωριστές μονάδες. Θα μπορούσαν τότε να εντοπίσουν μονάδες επιρρεπείς να διαλυθούν υπό πίεση ή εκείνες που θα σταθούν και θα πολεμήσουν, βοηθώντας να διαμορφωθούν τα εκστρατευτικά σχέδια πριν αρχίσει ένας πόλεμος. Οι κυβερνήτες θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν παρόμοιες αναλύσεις για να αξιολογήσουν την ανθεκτικότητα και την ισχύ των τοπικών πληρεξουσίων δυνάμεων, των νεοσύστατων στρατών σε συμμαχικά κράτη, και ακόμη και των αντάρτικων οργανώσεων όπως οι Ταλιμπάν ή το ISIS.
Το δίδαγμα για τους σύγχρονους στρατούς είναι σαφές: Κάθε στρατός είναι ένα επικίνδυνο πείραμα στην κοινωνική μηχανική, και αιώνες πολέμου καταδεικνύουν την δύναμη της συμπερίληψης προκειμένου να μετατραπεί το πείραμα σε επιτυχία. Η ισότητα δημιουργεί θανατηφόρους στρατούς˙ η ανισότητα τους αποδυναμώνει εκ των έσω. Η θρησκοληψία και ο ρατσισμός είναι αυτο-προκληθείσες πληγές που υπονομεύουν την εθνική ασφάλεια. Σε μια περίοδο αυξανόμενης αβεβαιότητας στην παγκόσμια πολιτική, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ θα έκαναν καλά να εμβαθύνουν την δέσμευσή τους σε έναν διαφοροποιημένο και με ισότητα στρατό. Η συμπερίληψη δεν είναι μόνο κάτι καλό από μόνη της, αλλά και ένα μέσο υποστήριξης της στρατιωτικής ισχύος του έθνους σε ακόμα πολέμους που ακόμα κανείς δεν έχει φανταστεί.
Ο JASON LYALL κατέχει την έδρα James Wright στις Διεθνικές Σπουδές και είναι αναπληρωτής καθηγητής Διακυβέρνησης στο Dartmouth College. Είναι ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Divided Armies: Inequality and Battlefield Performance in Modern War. [1]
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/Divided-Armies-Battlefield-Performance-Internatio…
foreignaffairs.gr
φωτογραφία: Στρατιώτες των ΗΠΑ στο Fort Drum, στη Νέα Υόρκη, τον Αύγουστο του 2018. Carlos Barria / Reuters