Τί Πράσσειν Άλογα και Πράσινα Άλογα μου λες τώρα;

Ένας από τους πιο συχνούς λεξιλογικούς μύθους σχετίζεται με την αρχαιοελληνική, δήθεν, προέλευση της γνωστής φράσης “πράσινα άλογα”.

Οι υποστηρικτές της αρχαιοελληνικής καταγωγής της λέξης θεωρούν, λανθασμένα κατά την άποψη μας, ότι προέρχεται από το “πράσσειν άλογα” [< το να πράττει, να ενεργεί κάποιος δίχως λογική (ά-λογα)]. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει και γιατί δεν τεκμηριώνεται από τις γραπτές μαρτυρίες, αλλά και γιατί η φράση πράσινα άλογα χρησιμοποιείται (με την έννοια του παράλογου) στις λαϊκές παραδόσεις όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και της Ιταλίας, καθώς και της Ρουμανίας πράγμα το οποίο δηλώνει ότι το “πράσινα άλογα” ήταν μια αποδεκτή μεταφορά στον ευρύτερο Ευρωπαϊκό χώρο.
Το αδόκιμο “πράσσειν άλογα”
Το πράσινα άλογα [ετυμ.: πράσινο < εκ του πράσου, αυτός που έχει το χρώμα του πράσου + άλογο < (η αρχική σημασία της: παράλογο, το μη έχον λογική < α- στερητ .+ λόγος). Η λ. άλογον χρησιμοποιήθηκε αρχικά στη στρατιωτική γλώσσα ως μέρος της φράσης : άλογον ζώον, για να διακρίνει τα ζώα (άλογα) από τους στρατιώτες (έλλογα)].
Αν αναζητήσουμε τη φράση “πράσσειν άλογα” στα αρχαία κείμενα μόνο σε δύο περιπτώσεις, κατά τον Νίκο Σαραντάκο, θα συναντήσουμε το “άλογα” δίπλα στο “πράττω” αλλά ποτέ με τη σημασία μιας παροιμιώδους φράσης, η οποία υποδεικνύει κάτι το ψευδές ή αδύνατον να συμβεί: “Ο Ιουστίνος στην απολογία του έχει τα «ἀλόγως πραττόμενα», ενώ ο Δαμασκηνός γράφει «ἵνα μὴ ἀσχημονῶμεν τὰ τῶν ἀλόγων πράσσοντες͵ ἀλλ’ ἐπέχωμεν λόγῳ τὰς ὁρμὰς τῆς φύσεως».
Και η διεθνής φράση “πράσινα άλογα”
Αντίθετα πολλές είναι οι περιπτώσεις, στην Ελλάδα, Ιταλία και Ρουμανία όπου χρησιμοποιούνται “τα τετράποδα πράσινα ζώα” για να δηλώσουν κάτι το αδύνατον ή το ανύπαρκτο:
1. Η παροιμία “πράσινο άλογο ζητά” αναφέρεται στο λεξικό του Ν. Πολίτη στο λήμμα “άλογο”. Επίσης στο λήμμα “Γιάννης” του ίδιου λεξικού βρίσκουμε και την παροιμία: «Είδες πράσινο άλογο; Είδες Γιάννη φρόνιμο;»
2. “Πράσινο άλογο” ήταν το παρατσούκλι του Παναγιώτη Νικούσιου Μαμωνά (1613- 1673), ο πρώτος Έλληνας Μεγάλος Δραγουμάνος της Υψηλής Πύλης.
3. Στην Αποκάλυψη του Ιωάννη (στο άνοιγμα των σφραγίδων, 6, 7-8,): “και ιδού ίππος χλωρός και καθήμενος επάνω αυτού, όνομα ο Θάνατος και Αδης ηκολούθησε μετ’ αυτού”. Ο “χλωρός ίππος” μεταφράζεται ως “προασινοκίτρινος”. Όμως στις πρώτες Ιταλικές μεταφράσεις της Αποκάλυψης μεταφράστηκε ως “πρασινωπός” (…mi apparve un cavallo verdastro…), ενώ διορθώθηκε στις επόμενες ως “πρασινοκίτρινο” (…ecco un cavallo giallastro…)
4. Ίσως αυτή η, λανθασμένη, μετάφραση δημιούργησε τις μυθικές δοξασίες στη Σαρδηνία της Ιταλίας για τα πράσινα άλογα (cavalli verdi στην περιοχή της Villanova Monteleone, Sassari). Σχετικό βιβλίο έγραψε η Maria MarrosuI “cavalli verdi: tradizioni equestri nella narrativa popolare della Sardegna”, editrice Democratica Sarda, 1992 – 262 σελίδες, καθώς και η ποιητική συλλογή του Carlo Martini “Il cavallo verde”, U. Mursia , Milano, 1965. Eίναι αξιοπρόσεκτο ότι το πράσινο άλογο εμφανίζεται στην κινημ. ταινία “la vita è bella” του Roberto Benigni. Είναι, επίσης, αγαπημένο θέμα του ζωγράφου Walter Bortolossi. Το “cavallo verde” αναφέρεται, συχνά, σε παροιμιακές εκφράσεις των Ιταλών πάντα με τη σημασία του ψέματος ή του απραγματοποίητου
5. Με την ίδια σημασία ο Ν. Πολίτης αναφέρει και τη ρουμάνικη παροιμία: “a umbla dupa cai verdji .μτφ.: τριγυρνά για πράσινα άλογα).
6. Για να μην παραλείψουμε καμία ερμηνεία είναι καλό να συμπεριλάβουμε και την άποψη του Τάκη Νατσούλη, (“λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις” εκδ. Σμυρνιωτάκη, σελ. 440/ 441): “επί Γεωργίου Α’ κάποιοι προσπάθησαν να πουλήσουν ψωριασμένα άλογα, το οποία πρωτύτερα, για να τα θεραπεύσουν, είχαν αλείψει με πράσινη αλοιφή. Μάλιστα, κάποια από αυτά κατάφεραν να τα ακριβοπουλήσουν, παρουσιάζοντας τα ως ειδική ράτσα”
Γιώργος Δαμιανός
[24grammata.com]